خیابان لاله زار تهران با رویکرد تاریخی مکان سومی

با گسترش روابط ایران با غرب در زمان ناصرالدین شاه، گرته برداری از الگوهای فرنگی در شهرسازی خود را در طرح توسعۀ شهر تهران و تبدیل آن به دارالخلافۀ ناصری و ایجاد حال وهوا های فرنگی نمایاند که خیابان لاله زار در بخشی از باغ لاله زار (باغ تفرجگاهی سلطنتی بیرون شهری دوران فتحعلی شاه) ایجاد گردید و جمله شاخص ترین این فضاهاست. این خیابان، با تجهیز شدن به تأسیسات جدید شهری و آراسته شدن با سبک های جدید معماری و فراهم آوردن مکانی نو، دروازه ای به غرب و ویترین نمایش نو وارگی شد و نمودهای زندگی مدرن شهری، مانند پارک و باغ وحش که مفهوم اوقات فراغت را به گونه ای نو مطرح می کردند، در آن ایجاد شدند (نوزری، شریفیان، 1393).

 

بعداً جنبۀ تفریحی باغ وحش غالب شده، و در آن جا برای مردم نمایش جالبی از حیوانات وحشی رام شده می دهند. حضور ن در آن دوران برای تفرج و گردش آغاز عصر جدیدی در حیات شهری بود که تا آن زمان بی سابقه بود. در واقع با ساخت حصار ناصری و قرارگیری باغ نگارستان و لاله زار درون حصار، این دو دگردیسی توده را از فضاهای خصوصی و عرصۀ برون شهری درباری، به فضای نیمه خصوصی و نیمه عمومی درون شهری آغاز می کنند و تعریفی نو در عرصۀ شهری را جستجو می کنند. شهری که بر آنست که از این پس حال وهوایی فرنگی یابد (نوزری، شریفیان، به نقل از حبیبی و اهری، 1393). ایجاد خیابانی با حال وهوای شانز لیزه، نشان از تجدد طلبی دولت قاجار و دلبستگی به فضاهای شهری فرنگی دارد؛ شروعی برای ایجاد زندگی شهری در خیابان.

شانزه لیزه در پاریس جدید، مکانی برای جاری شدن زندگی شهری و به صحنه درآمدن نمایش های شهری است که بازیگران آن مردمان عادی شهر، یعنی شهروندان هستند. به دستور کامران میرزا، نائب السلطنه تهران در روزهای عید و جشن در نزدیک استخر فراخ و پهناور باغ وحش، افراد دسته موزیک، فوج مخصوص و آهنگ های ویژه ای اجرا می کردند و باغ لاله زار، مجمع اهل دل و ارباب هوا و هوس و مشتاقان سیر و تماشا می شد. بدین ترتیب باغ لاله زار در بخش شرقی خود تبدیل به پارک عمومی و محل باغ وحش می شود، عناصری کاملاً نو، در شهر تجدد طلب آن روزگاران. خیابان لاله زار را با چراغ های گاز روشن می کنند، تا زندگی شبانه شهری نیز برای نخستین بار در شهر ایرانی تجربه شود. حضور فرد در شب شهر، آن هم برای اقشار خاصی از جامعه و به تصو مردان، زندگی شبانه را به عنوان بخشی از زندگی شهری مطرح می کند (همان).

در ابتدای دوره پهلوی اول نیز این خیابنا جنبۀ تفریحی خود را حفظ کرده و نسبتاً رنگ اروپایی داشته است. در دوره پهلوی دوم، کاباره ها و سالن های تئاتر و نمایش و سینماهای بیش تری ساخته شد شد. فعالیت های فرهنگی لاله زار، جهت مثبتی یافت و محافل هنری کار خود را آغاز کردند. اما در اواخر این دوران، اوضاع دگرگون شد و طبقات پایین اجتماعی به این منطقه سرازیر شدند و کافه ها و سینماهای لاله زار، به مبتذل ترین مکان های تهران بدل شدند و فروشگاه های لوازم الکتریکی و صوتی، کاربری ');